Το Σχίσμα των δύο εκκλησιών: Γεγονότα και παράγοντες

ΟΡΙΣΜΟΣ:  Με τον όρο Σχίσμα εννοούμε τη διάσπαση της αδιαίρετης κατά την πρώτη χιλιετία Χριστιανικής εκκλησίας, που συνέβη τυπικά το 1054. Στην πραγματικότητα, η απομάκρυνση των δύο εκκλησιών έγινε σταδιακά και οι λόγοι αναζητούνται αρκετούς  αιώνες πριν. Έτσι, δημιουργούνται δύο χριστιανικές εκκλησίες, η Καθολική στη Δύση, με επίκεντρο τη Ρώμη και ανώτατο θρησκευτικό αρχηγό τον Πάπα και η Ορθόδοξη στην Ανατολή, με επίκεντρο την Κωνσταντινούπολη και επικεφαλής τον Πατριάρχη.

Παρακολουθήστε στον παρακάτω σύνδεσμο μια χρονογραμμή που αποτυπώνει τα σημαντικότερα γεγονότα που οδήγησαν στο σχίσμα:

http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/1248

                                                                          

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗΝ ΕΝΤΑΣΗ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ

 • Η διαίρεση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας επί Θεοδοσίου Α΄ σε ανατολικό και δυτικό κράτος (379-395) οδηγεί στην απομάκρυνση των εκκλησιών της.

 

Η διαίρεση της αυτοκρατορίας στα χρόνια του Θεοδόσιου σε ανατολικό και δυτικό κράτος

 • Οι διαφορές που προκύπτουν στον τρόπο της εκκλησιαστικής διοίκησης μεταξύ Ανατολής και Δύσης και στον τρόπο τέλεσης της λατρείας (Εικονομαχία, διαφορές στη νηστεία και την τέλεση των μυστηρίων, χρήση αγαλμάτων στους ναούς της Δύσης, υποχρεωτική αγαμία για όλο τον κλήρο στη Δύση κ.λ.π.) συντέλεσαν στη σταδιακή αποξένωση μεταξύ των Χριστιανών της Ανατολής και της Δύσης.

Θυμηθείτε ότι την περίοδο της εικονομαχίας η εκκλησία της Ρώμης απομακρύνθηκε από το Βυζάντιο

 • Η επιδείνωση των σχέσεων της Ορθόδοξης Ανατολής και της Λατινικής Δύσης επιταχύνθηκε από τις γενικότερες πολιτικές εξελίξεις που σημειώθηκαν κυρίως τον 8ο αι. Η Ρώμη, που μέχρι τότε ήταν τμήμα του Βυζαντινού κόσμου, πέρασε προοδευτικά στην επιρροή των Φράγκων, ιδιαίτερα από την εποχή του Καρλομάγνου.

^{Το Φραγκικό κράτος και η βυζαντινή αυτοκρατορία τον 8ο αιώνα}

• Οι σχέσεις Ανατολικής και Δυτικής εκκλησίας χειροτέρεψαν ακόμα περισσότερο, όταν ο πάπας της Ρώμης Νικόλαος Α΄ δεν αναγνώρισε την εκλογή του Φωτίου ως πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Ο Φώτιος απάντησε με τον ίδιο τρόπο, όταν ο Νικόλαος αναμείχθηκε στον εκχριστιανισμό των Βουλγάρων και στη βουλγαρική εκκλησία.

ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΣΧΙΣΜΑΤΟΣ

 •Χρόνος: 1054. Συνέβη την εποχή του βυζαντινού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ΄ (Μακεδονική δυναστεία 1042-1055)

 • Πρωταγωνιστές του σχίσματος:

Μιχαήλ Κηρουλάριος: Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1043-1055), που με το δυναμισμό του επισκίαζε τον αυτοκράτορα.

Ο Μιχαήλ Κηρουλάριος ένθρονος (Από το Χρονικόν του Σκυλίτζη)

 

Λέων Θ΄: Πάπας της Ρώμης (1049-1054)

Ουμβέρτος: Καρδινάλιος (=ανώτερο αξίωμα της καθολικής εκκλησίας). Μετέβη ως εκπρόσωπος του πάπα στην Κων/λη. Έδειξε αδιάλλακτη στάση και  προκάλεσε περισσότερη ένταση στις σχέσεις των δύο εκκλησιών.

ΑΦΟΡΜΕΣ

• Ο πάπας Λέων Θ΄ επέβαλε τα λατινικά ήθη και έθιμα στις ορθόδοξες εκκλησίες της νότιας Ιταλίας και Σικελίας, με σκοπό να τις αποσπάσει από την Κων/λη.

 • Ο πατριάρχης Μιχαήλ Κηρουλάριος ως αντίποινα απαγόρευσε την τήρηση των λατινικών εθίμων από τους λατίνους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης και απείλησε με κλείσιμο ναών και μοναστηριών σε περίπτωση μη συμμόρφωσης (1052).

ΑΙΤΙΕΣ ΤΟΥ ΣΧΙΣΜΑΤΟΣ

• Η απαίτηση από την πλευρά του πάπα για κυριαρχία σε όλη την εκκλησία. Διεκδικούσε δηλαδή το πρωτείο εξουσίας (κύρια αιτία).

• Διαφωνίες σε θεολογικά και δογματικά ζητήματα, όπως:

•  Η νηστεία του Σαββάτου.
• Η εκκλησία της Ρώμης δεν επέτρεπε το γάμο των κληρικών, σε αντίθεση με την Ορθόδοξη Ανατολή.
• Οι καθολικοί χρησιμοποιούν τα άζυμα (=ψωμί χωρίς προζύμι) στη θεία λειτουργία.
•  Η προσθήκη του filioque (= εκ του Υιού) στο σύμβολο της Πίστεως από μέρους των καθολικών (δηλαδή, οι Λατίνοι πίστευαν ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται όχι μόνο από το Θεό αλλά και από τον Υιό ) αλλοίωνε τη σημασία του συμβόλου της Πίστεως, σύμφωνα με το πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης.

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΤΟΥ ΣΧΙΣΜΑΤΟΣ

• Ο καρδινάλιος Ουμβέρτος, με εντολή του πάπα Λέοντος Θ΄, πήγε με δύο κληρικούς στην Κων/λη προκειμένου να συνομιλήσουν οι δύο πλευρές. Οι αντιπρόσωποι του πάπα στην Κων/λη ζήτησαν την υποταγή της Βουλγαρίας και της Ιλλυρίας(=περιοχή που σήμερα ανήκει στην Αλβανία, την Κροατία, τη Σλοβενία, το Μαυροβούνιο και τη Βοσνία) στη δυτική εκκλησία. Ο πατριάρχης αρνήθηκε να συνεχίσει τη συζήτηση μαζί τους καθώς και κάθε υποχώρηση προς τη Ρώμη.
• Στις 16-7- 1054, την ώρα του εσπερινού, οι αντιπρόσωποι του πάπα εισήλθαν στο ναό της Αγίας Σοφίας και άφησαν αναθεματισμό (=η ποινή της αποβολής από την εκκλησιαστική κοινωνία, ο αφορισμός) κατά του πατριάρχη Μιχαήλ και των οπαδών του.
• Απαντώντας στην παραπάνω ενέργεια ο πατριάρχης κάλεσε σύνοδο στις 24-7-1054, έκαψε το ανάθεμα και αφόρισε εκείνους που το είχαν συντάξει. Οι πατριάρχες Ιεροσολύμων, Αντιοχείας και Αλεξανδρείας ενημερώθηκαν για τα γεγονότα από τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και συντάχτηκαν μαζί του. 
• Ο απεσταλμένος του Πάπα στην Κωνσταντινούπολη καρδινάλιος Ουμβέρτος τοποθετεί επιδεικτικά τη Βούλα Αφορισμού στην Αγία Τράπεζα της Αγίας Σοφίας, πριν από την έναρξη της Θείας Λειτουργίας, παρόντων του Αυτοκράτορα και του Πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλάριου. Η  απομάκρυνση των δύο εκκλησιών ήταν οριστική...

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

• Διχασμός στο χριστιανικό κόσμο.

 • Το Βυζάντιο έρχεται αντιμέτωπο με διάφορους λαούς, χωρίς τη βοήθεια της Δύσης. (Οι  Νορμανδοί κατέλαβαν τις βυζαντινές κτήσεις στην Ιταλία (1071) και οι Σελτζούκοι Τούρκοι κατέλαβαν την Ασία. Καταστροφή στρατού στο Ματζικέρτ το 1071)

 • Σταυροφορίες κατά της Ανατολής. Η κατάληψη της Κων/λης από τους Σταυροφόρους (1204)

Οι συνέπειες του σχίσματος

ΟΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΣΥΜΦΙΛΙΩΣΗ

 Από το 1054 μέχρι την άλωση της Κωνσταντινούπολης, το 1453 έγιναν απόπειρες για την άρση του Σχίσματος. Οι αυτοκράτορες -κυρίως οι Παλαιολόγοι- περίμεναν βοήθεια από τη Δύση για να αντιμετωπίσουν τους Σελτζούκους Τούρκους και κατόπιν τους Οθωμανούς. Οι απαιτήσεις, όμως, των Παπών για κυριαρχία και υπαγωγή της Ανατολής στην εκκλησιαστική τους δικαιοδοσία εύρισκαν εμπόδιο στις αντιδράσεις του λαού και του μεγαλύτερου μέρους του κλήρου της Κων/λης.

Οι σημαντικότερες προσπάθειες ένωσης των Εκκλησιών επιχειρήθηκαν με τη Σύνοδο της Λυών (1274) και της Φερράρας-Φλωρεντίας (1438-1439).

Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Η' Παλαιολόγος εισέρχεται έφιππος στη Φλωρεντία για τη σύνοδο του 1439, όπου υπογράφηκε η Ενωση των Εκκλησιών. Φλωρεντία, τμήμα νωπογραφίας του Μπενότσο Γκότσολι στο Παλάτσο Μέντιτσι-Ρικάρντι

•  Στη Λυών, ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος προσπάθησε να ενώσει τις δύο Εκκλησίες, για να ενισχύσει πολιτικά και στρατιωτικά την ανατολική αυτοκρατορία, η οποία κινδύνευε από τους Τούρκους. Οι αξιώσεις του Πάπα και η αντίδραση που αυτές προκάλεσαν εμπόδισαν την ένωση των Εκκλησιών.
• Για τον ίδιο λόγο συμμετείχε στη Σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας ο Ιωάννης Η' Παλαιολόγος.

Οι προσπάθειες πάντως για την ενότητα της Εκκλησίας δε σταμάτησαν ποτέ. Στα δύσκολα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν αδύνατη κάθε απόπειρα για έναν εκκλησιαστικό διάλογο. Στον εικοστό, όμως, αιώνα έγιναν βήματα προόδου σε επίπεδο διαλόγου και επικοινωνίας μεταξύ του Ανατολικού και Δυτικού Χριστιανισμού.

• ·         Το 1964 ο Πατριάρχης Αθηναγόρας και ο Πάπας Παύλος ΣT' ακύρωσαν τα αναθέματα μεταξύ των Εκκλησιών και άρχισαν το «διάλογο της αγάπης». Από τότε και μέχρι σήμερα ο διάλογος αυτός συνεχίζεται και οι δίοδοι παραμένουν ανοικτές.

Σήμερα το Βατικανό, η έδρα του Πάπα, είναι ανεξάρτητο κράτος μέσα στη Ρώμη. 

Δραστηριότητα: Παιχνίδι ρόλων: Διαβάστε προσεκτικά τα γεγονότα και τους παράγοντες που οδήγησαν στο Σχίσμα των δύο εκκλησιών το 1054. Σε ομάδες των δύο αναλάβετε τους ρόλους των εκπροσώπων των δύο εκκλησιών και προσπαθήστε μέσα από έναν διάλογο να παρουσιάσετε το σκεπτικό, τα επιχειρήματα και τις ενέργειες κάθε πλευράς που οδήγησαν στην απομάκρυνση των δύο εκκλησιών.